Πύδνα

Αρχαία πόλη της Πιερίας κοντά στο ακρωτήριο Αθεράδα. Εμφανίζεται σε νομίσματα από το τέλος του 6ου αι. π.Χ. και αναφέρεται για πρώτη φορά από τον Θουκυδίδη (I. 137) ως Πύδνα η Αλεξάνδρου (εννοείται ο Αλέξανδρος A’ της Μακεδονίας), με αφορμή τη διαδρομή του Θεμιστοκλή κατά τη φυγή του στην Περσία. Σημασία αποκτά η Π. στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου: το 432 π.Χ. την πολιορκούν οι Αθηναίοι (ήταν στην παραλία ακόμα) και το 410 π.Χ. την πολιορκεί από την ξηρά, με τη βοήθεια του αθηναϊκού στόλου από τη θάλασσα, ο βασιλιάς της Μακεδονίας Αρχέλαος, ο οποίος τελικά την καταλαμβάνει και τη μεταφέρει από την παραλία 20 στάδια προς το εσωτερικό. Μετά τον θάνατο του Αρχελάου (399 π.Χ.) οι Πυδναίοι φαίνεται πως ξαναγύρισαν στην παλιά παραλιακή πόλη τους, η οποία παρουσιάζεται πάλι με νομίσματα από το 389 έως το 379 π.Χ. Το 364 – 363 την καταλαμβάνουν, όπως και τη Μεθώνη, οι Αθηναίοι. Με την εμφάνιση του Φιλίππου (359 π.Χ.) η Π. γίνεται μήλο της έριδας μεταξύ Αθηναίων και Μακεδόνων και αναφέρεται στους λόγους του Δημοσθένη. Τελικά την καταλαμβάνει ο Φίλιππος (357 π.Χ.), ο οποίος εξασφαλίζει έτσι ελευθερία κινήσεων προς τον νότο. Κατά τη βασιλεία του Αλεξάνδρου και του Φιλίππου γίνεται σημαντικό διοικητικό κέντρο (έδρα «Επιστάτου») και κατά τους πολέμους των διαδόχων διαδραματίζονται εκεί γεγονότα τραγικά για τη μακεδονική δυναστεία: ο Κάσσανδρος, μετά τον θάνατο του πατέρα του, αντιβασιλέα Αντιπάτρου (319 π.Χ.), συμμαχεί με τον Αντίγονο, τον Λυσίμαχο και τον Πτολεμαίο εναντίον του νέου βασιλιά Πολυπέρχοντος, προστατευόμενου της βασιλομήτορος Ολυμπιάδας, η οποία δεν έσωσε τον Πολυπέρχοντα και αναγκάστηκε να καταφύγει στην Π., όπου θανάτωσε τον αδελφό του Αλεξάνδρου Αρριδαίο και τη γυναίκα του Ευριδίκη· όταν, μετά από μακροχρόνια πολιορκία, ο Κάσσανδρος κατέλαβε την Π., θανάτωσε την Ολυμπιάδα. Έτσι η Π., πριν γίνει το Βατερλό του μακεδονικού ελληνισμού, έγινε το φέρετρο της δυναστείας. μάχη της Π. Μάχη μεταξύ Ρωμαίων υπό τον Αιμίλιο Παύλο και Μακεδόνων υπό τον Περσέα, που έγινε στις 22 Ιουνίου 168 π.Χ. κοντά στη σημερινή Κατερίνη και όχι μακριά από την αρχαία Π., στα υψώματα ανάμεσα στους ποταμούς Αίσονα και Λεύκο, και κατά την οποία νίκησαν οι Ρωμαίοι οριστικοποιώντας την υποταγή της Ελλάδας. Ο Περσέας (179 – 168 π.Χ.), παρά τις προσπάθειές του, δεν κατάφερε να αποτρέψει τον λεγόμενο Γ’ Mακεδονικό πόλεμο (170 – 168 π.Χ.), καθώς, αναποφάσιστος συγχρόνως, άφησε όλο τον καιρό στους Ρωμαίους να οργανώσουν το πολιτικό τους σύστημα στην Ελλάδα, στα Βαλκάνια και στην ανατολική Μεσόγειο γενικότερα, ενώ οι Μακεδόνες έμειναν τελικά με μόνο σύμμαχο τον βασιλιά των Οδρυσών και με μόνη ελπίδα τον άριστα οργανωμένο και εξοπλισμέvo στρατό τους (40.000 πεζοί, 4.000 ιππείς). Έτσι οδηγήθηκαν στην τελική σύγκρουση της Πύδνας. Εκτός από το Δίον, δεν έχουν ταυτιστεί με ασφάλεια οι πόλεις, τα ποτάμια και τα υψώματα, που αναφέρουν οι αρχαίοι συγγραφείς, και ιδίως ο Ρωμαίος συγγραφέας Λίβιος, σχετικά με τη μάχη της Πύδνας. Τελευταία ο καθηγητής Ν. Kendrick Pritchett, βασιζόμενος σε έρευνες παλαιότερων και σε αυτοψία, ταυτίζει αντίστοιχα τα αρχαία ποτάμια Αίσονα και Λεύκο, ανάμεσα στα οποία ήταν παρατεταγμένοι κατά την τελική σύγκρουση οι Μακεδόνες, με τα σημερινά ρέματα Μαυρονέρι, που κατεβαίνει από τα στενά της Πέτρας, και Πέλικα, που ενώνεται κοντά στη Νέα Έφεσο, ενώ ο Μαυρόλογγος του Λιτόχωρου ταυτίζεται με τον Ελπειό ή Ενιπέα και το Ξερολάκκι με τον Βαφύρα. Ο Περσέας είχε οχυρώσει την τοποθεσία κοντά στον Ελπειό, τις διαβάσεις των Τεμπών και βορειότερα. Οι ρωμαϊκές δυνάμεις όμως πέρασαν τα Τέμπη εύκολα, με τη βοήθεια ελεφάντων, και έφτασαν στο Ηράκλειον (Πλαταμώνα). Η τελική μάχη, ανάμεσα στα ποτάμια Αίσονα και Λεύκο, κρίθηκε στις 22 Ιουνίου. Στην αρχή η βαριά μακεδονική φάλαγγα προέλασε, γρήγορα όμως οι ευκίνητες ρωμαϊκές δυνάμεις τη διάλυσαν. Ο Περσέας κατέφυγε στην Π. (μερικοί τον κατηγόρησαν για δειλία, άλλοι το αντικρούουν), πέρασε μετά στην Αμφίπολη κι από κει στη Σαμοθράκη, στο ιερό των Καβείρων, όπου παραδόθηκε στον νικητή. Σε δυο μέρες οι Ρωμαίοι είχαν καταλάβει ολόκληρη τη Μακεδονία. Η υποταγή της Ελλάδας διήρκεσε τέσσερις αιώνες, μέχρι που το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος της Κωνσταντινούπολης μετατράπηκε σε Bυζαντινή αυτοκρατορία. Λείψανα της αρχαίας Πύδνας. Χάρτης του πεδίου της ιστορικής μάχης της Πύδνας (22 Ιουνίου 168 π.Χ.), με τη σημερινή μορφή της περιοχής. Τα ρεύματα Μαυρονέρι και Πέλικας ταυτίζονται με τα αρχαία ποτάμια Αίσονα και Λεύκο, ανάμεσα στα οποία έγινε η ιστορική μάχη.